Neologizmy, czyli innowacje językowe

Dowiesz się, co to jest neologizm, jak powstają neologizmy, kto może je tworzyć. Poznasz rodzaje i przykłady neologizmów.

Neologizmem może być wyraz, wyrażenie, forma gramatyczna, znaczenie lub konstrukcja składniowa. Każdy może wymyślić neologizm. Jeśli jest on uzasadniony i prawidłowo zbudowany, zrozumiały, ma szanse znaleźć stałe miejsce w polszczyźnie. Kiedy neologizm jest uzasadniony?

Odsłuchaj, przeczytaj edusensowny materiał. Znajdziesz w nim wiele przykładów innowacji językowych.

- Jeśli nazywasz coś, co nazwy jeszcze nie ma, to tworzysz uzasadniony neologizm.

- Jeśli nazywasz coś, co ma już swoją nazwę, ale nienajlepszą, bo za długą, nieprecyzyjną, trudną do zapamiętania, albo do wymówienia, to także tworzysz wyraz,
który w polszczyźnie jest pożądany. Taki los spotkał „pieluchy jednorazowe”, które powszechnie nazywane są „pampersami”, czy ostatnie wolne od pracy dni tygodnia, nazwane „weekendem”.

- Czasami zdarza się tak, że stara nazwa została w jakiś sposób wyeksploatowana, skompromitowana przez użytkowników i na określenie rzeczy, zjawiska, osoby potrzebny jest nowy wyraz o neutralnym znaczeniu, wtedy też tworzy się neologizmy. Trzydzieści lat temu powszechnie używano słowa „naczelnik”, jako nazwy stanowiska kierowniczego
w instytucji, banku czy firmie. Wyraz ten został zastąpiony przez neologizm „manager”, który występuje w polszczyźnie równolegle z „kierownikiem”.

Tylko przedstawiciele najmniej użytecznych społecznie instytucji mogą sobie pozwolić
na posiadywanie na „posiedzeniach” i „naradach”. Menadżerowie uczestniczą w spotkaniach, „briefingach”, „radach” i „zarządach”. Nie ma już „porządku obrad”, jest „agenda” spotkania.

Zamiast przecen, które kojarzyły się klientom z towarami niskiej jakości, w sklepach
od kilku lat królują promocje cenowe.

- Neologizmy tworzą również pewne grupy społeczne, którym zależy na tym, by poprzez język zaznaczyć swoją odrębność lub budować tożsamość. Przykład? Bardzo proszę. „Wymiata”, inaczej świetny, wspaniały, doskonale działający. Wyraz używany
przez młodzież.

Wśród neologizmów wyróżniamy:
- neologizmy słowotwórcze, czyli wyrazy pochodne utworzone od wyrazów istniejących np.: bieżący – „bieżączka” (aktualna praca do wykonania, nieprzyjemna, ale niedająca się uniknąć), „obdzwonka” (wykonanie telefonu do osób umieszczonych na jakiejś liście), hakować (włamywać się do komputera, do angielskiego czasownika to hack dodano polski formant),
- neologizmy semantyczne, powstałe w ten sposób, że istniejącym wyrazom nadano nowe znaczenie, np.: wspomniane wcześniej „wymiata”, „komórka” o telefonie, „hula”,
czyli dobrze działa,
- zapożyczenia, np.: „weekend”, „empetrójka”, „smartfon”, „remiks, „audiobook”, „czat”, ‘tablet”, „marketer” (o osobie lub firmie prowadzącej promocyjne działania rynkowe) ,
- neologizmy frazeologiczne, czyli nowoutworzone związki wyrazowe, np.: „piramida finansowa”, „śmieciowa umowa”,  „z ciebie to jest wiki”,  czyli raz mówisz prawdę,
a raz kłamiesz.

Sprawdź, czy zapamiętałeś. 
Do jakiej grupy neologizmów należą słowa i wyrażenie:

suchar (w znaczeniu głupi żart), wafel (pogardliwie o służącym), dać kopa (dodać energii).
„Suchar” i „wafel” to neologizmy semantyczne,
„dać kopa” to neologizm frazeologiczny.