Osioł dardanelski pochodzi od konia...trojańskiego

Henri Motte, Koń trojański

Wybitny polski uczony Zygmunt Gloger w swym pomnikowym dziele "Encyklopedii staropolskiej ilustrowanej" przedstawił etymologię frazeologizmu "osioł dardanelski".

Wyrażenie popularność miało zyskać w XVIII wieku. Tak wówczas, jak i obecnie używano go na określenie wielkiego głupca.

Korzenie frazeologizmu sięgają starożytności i legendy o olbrzymim koniu zbudowanym z drewna przez Greków, który wykorzystany został w wojnie trojańskiej. Koń trojański, nazywany był dardańskim, Dardania bowiem stanowiła część Troady. Dardański i trojański znaczyło to samo.
Wewnątrz konia ukryło się, zgodnie z mitem, 300 greckich żołnierzy, figura więc musiała być olbrzymia. Przymiotnik "dardański" przenośnie używany był w znaczeniu "ogromny", dlatego "osioł dardański" to ogromny, wyjątkowy głupiec.
Ponieważ od Dardanii nazwę wzięła cieśnina Dardanelska, z czasem słowo "dardanelski" zastąpiło "dardański."

Cymbał i cymbaliści

Cymbały

Słownikowo wyraz "cymbał" ma trzy znaczenia:
- używany w liczbie mnogiej jest nazwą instrumentu muzycznego,
- oznacza głos pomocniczy w organach,
- wreszcie jest pogardliwym określeniem człowieka ograniczonego, tępego, niezaradnego życiowo: gamonia głupca i niezdary.

Używając go jako wyzwiska niewiele osób zdaje sobie sprawę, że określenie to ma biblijne pochodzenie i zastosowane zostało w bardzo konkretnym kontekście.

"Pierwszy list do Koryntian" rozpoczyna się następującą frazą: "Gdybym mówił językami ludzi i aniołów, a miłości bym nie miał, byłbym jako miedź brzęcząca, albo cymbał brzmiący."

"Miedź brzęczącą" rozumieć należy jako coś niewiele wartego. Małą wartość miały wówczas miedziane monety w porównaniu do monet srebrnych i złotych.
"Cymbał brzmiący" to element instrumentu muzycznego powtarzający ciągle ten sam dźwięk i niezdolny do wydania żadnego innego.
Człowiek porównany do cymbała był w tym kontekście jednostką ograniczoną, choć zwracającą na siebie uwagę.

Nawet posiadanie nadzwyczajnych umiejętności lingwistycznych i kompetencji językowych nie jest w stanie niwelować jego ułomności spowodowanej niewłaściwym stosunkiem do innych, a wszystko co mówi, pozbawione jest większego sensu.

"Cymbałem" jako wyzwiskiem chętnie posługiwało się wielu literatów w swoich utworach i życiu codziennym. Najzręczniej użył go chyba Aleksander Fredro w "Zemście", w słynnej scenie pisania listu.
Cześnik Rapatusiewicz, zirytowany wielokrotnym zapisaniem przez Dyndalskiego natręctwa "mocium panie", nazywa służącego "cymbałem".

Genialnie do wyzwiska nawiązał Julian Tuwim odpowiadając na zaczępkę Adolfa Nowaczyńskiego. Możesz o tym przeczytać tu>>

Wyprowadzić w pole czy wpuścić w maliny?

Dwa frazeologizmy umieszczone w tytule mają bardzo zbliżone znaczenie. Zwrot "wyprowadzić w pole"... więcej »