Zjeść ciastko i mieć ciastko

Robert Lundberg, Kuszony na tacę

Frazeologizmu używany, kiedy chcemy powiedzieć, że nie można mieć więcej niż to możliwe, że pewne wybory niosą ze sobą nieodwołalne konsekwencje, że niektóre działania wykluczają się wzajemnie.

Powiedzenie zapożyczone zostało do polszczyzny z języka angielskiego. Jego pierwsze poświadczone użycie znajduje się w liście z 14 marca 1538 roku. Thomas Duke Norfolku pisał do Thomasa Cromwella, polityka i wyjątkowego barbarzyńcy: "A man can not have his cake and eat his cake". Co można tłumaczyć jako " Człowiek nie może mieć ciastka i zjeść ciastka". W 1546 roku w nieco zmienionej formie powiedzenie trafiło do książki angielskiego poety i kolekcjonera przysłów Johna Heywooda. W 1611 powtórzył je w jednym ze swych dzieł John Davies angielsko-walijski poeta. Wreszcie dwieście lat od pierwszego zapisu, tekst pojawił się w "Uprzejmych rozmowach" Jonathana Swifta, który określił nim charakter jednej z bohaterek. Popularność dzieł pisarza sprawiła, że powiedzenie szybko upowszechniło się i dziś należy do ulubionych powiedzeń osób anglojęzycznych.

W 1996 roku użył go Unabomber, czyli Ted Kaczyński amerykański terrorysta. Rozesłał on do prasy swój manifest zawierający powiedzenie zapisane w charakterystyczny sposób. Dzięki temu m.in. został zidentyfikowany przez lingwistów kryminalnych i zatrzymany.

W Polsce frazeologizm upowszechnił się w XXI wieku wraz ze wzrostem liczby osób znających język angielski i posługujących się nim na co dzień.

Jest to cnota nad cnotami, trzymać język za zębami

Dauber, Satyra

Taką moralną naukę wygłosiła tytułowa bohaterka komedii Aleksandra Fredry "Pierwsza lepsza, czyli nauka zbawienna". Panna Marta Śmigalińska herbu Dzwonek, pochodząca ze Żmudzi, odpowiedziała w ten sposób właśnie co zdobytemu narzeczonemu, kiedy ten pozwolił sobie powątpiewać w młody wiek zdecydowanie namolnej kandydatki na żonę.

Przysłowie utrwaliło się w polszczyźnie na dobre nie tyle dzięki uroczej jednoaktówce Fredry, ale nieznośnie moralizatorskiej sztuce, napisanej przez niegdyś bardzo popularną, a współcześnie zupełnie zapomnianą, pisarkę Władysławę Izdebską. Izdebska tworzyła utwory dla dzieci i w jednym z nich użyła przysłowia jako tytułu. Sztuka opowiada o biednym chłopcu, sierocie Józefku, który roznosząc plotki w majątku pana Jodłowskiego, doprowadził do choroby szlachetnego panicza  Wacia i na skraj rozpaczy jego wrażliwą i dobroduszną matkę.

Nie kupuj kota w worku - przerażające pochodz...

Pablo Picasso, Kot, który złapał ptaka, 1939 

Znane są dwa odmienne wyjaśnienia pochodzenia tego związku frazeologicznego. Oba napawają przeraż... więcej »