Społeczny awans idioty

Velazquez, Idiota

W starożytnej Grecji słowem "idiotes" nazywano prostego wieśniaka, który zajmował się tylko własnymi, prywatnymi sprawami i nie uczestniczył w życiu publicznym. Decyzje dotyczące spraw publicznych podejmowali za niego inni. W starożytnym Rzymie idiotą był człowiek prymitywny i niewykształcony. Podobne znaczenie wyraz miał w średniowieczu, kiedy oznaczał analfabetę.

Wraz z rozwojem medycyny "idiota" zyskał nowe naukowe znaczenie. Terminem tym określano przez kilkadziesiąt lat człowieka upośledzonego umysłowo w ciężkim stopniu, który po osiągnięciu dorosłości nigdy nie przekraczył intelektualnie poziomu sześciolatka, a jego IQ nie przekraczało 35.

Z czasem lekarze zrezygnowali z tego terminu, gdyż uznali go za nie dość precyzyjny. Wyraz przeniknął do języka potocznego. Dzisiaj używany bywa jako negatywne pogardliwe określenie człowieka uważanego za głupca.

W języku polskim funkcjonuje także frazeologizm "pożyteczny idiota" stosowany jako określenie kogoś, kto nie zdaje sobie sprawy, iż jest manipulowany, a podejmując działania realizuje cele, o których nie ma pojęcia. Pożytecznym idiotą można być bez względu na posiadane IQ i prawa publiczne.

Frazeologiczne objawy fizjologicznej niechęci

G. de la Tour, Kłótnia

Lekarze i psycholodzy dawno zauważyli, że niechęć do kogoś bądź złość może przybrać wręcz fizjologiczny charakter i objawiać się nieprzyjemnymi dolegliwościami. Są one na tyle powszechne, że zręcznie wyrażone, znalazły stałe miejsce w języku pod postacią związków frazeologicznych. Tymi zaś zajmują się już językoznawcy.

Nie mogę na niego patrzeć - mówimy, na ogół z przesadą, o kimś do kogo czujemy nieskrywaną niechęć . Fizjologowie potwierdzają jednak, że nadmierna złość wpływa na zmącenie wzroku, jakby natura chciała nas obronić przed naszą wściekłością.

Inne tego typu frazeologizmy to np.:

Ciśnienie mi skacze, jak go słucham.
Mam na niego alergię.
Jej pomysły wywołują u mnie zawrót głowy.
Nie trawię go.
Dostaję wysypki...
Doprowadza mnie do szału.
Zaraz mnie trafi apopleksja.

Mimo że większość z nich używana bywa z pewną większą bądź mniejszą emfazą, w sposób raczej metaforyczny, nie należy zapominać, że spotkać możemy użytkowników języka, którzy wyrażają swe negatywne odczucia precyzyjnie i bardzo dosłownie i lepiej dla własnego zdrowia, zejść im z drogi.

Diabeł ubierał się na modłę niemiecką

Kazimierz Sichulski, Kusy, 1903

"Diablik to był w wódce na dnie! Istny Niemiec, sztuczka kusa;" - czytamy w balladzie więcej »