Zespoły składniowe w zdaniu pojedynczym

Dowiesz się, jak wyrazy łączą się w związki w zdaniu pojedynczym, jakie części mowy tworzą związki zgody, rządu i przynależności.

W każdym wielowyrazowym zdaniu poszczególne słowa łączą się ze sobą w związki wyrazowe. Przypatrzmy się następującemu zdaniu:

Babcia Tereski szybko wydziergała piękne, pasiaste podkolanówki na szydełku.

W tym zdaniu możemy wyróżnić następujące związki wyrazowe:
babcia czyja? Tereski
babcia co zrobiła? wydziergała
wydziergała co? podkolanówki
wydziergała jak? szybko
wydziergała w jaki sposób? na szydełku
podkolanówki jakie? piękne
podkolanówki jakie? pasiaste

W związkach wyrazowych wyróżniamy wyrazy nadrzędne, te które wymieniamy najpierw, przed pytaniem i wyrazy podrzędne, te które odpowiadają na pytanie i określają wyrazy nadrzędne.

Ten sam wyraz w jednym związku może być nadrzędny, a w innym związku może być podrzędny: wyraz podkolanówki jest podrzędny wobec wydziergała i nadrzędny wobec piękne i pasiaste.

Wyrazy podrzędne łączą się z wyrazami nadrzędnymi bezpośrednio albo za pomocą przyimka.

W związku wydziergała jak? szybko wyrazy łączą się bezpośrednio, w związku wydziergała w jaki sposób? na szydełku za pomocą przyimka na.

Wyrazy mogą tworzyć jeden z trzech rodzajów związków.
O związku zgody mówimy wtedy, gdy oba wyrazy występują w tym samym przypadku, liczbie i rodzaju. W naszym zdaniu mamy 3 związki zgody:
podkolanówki jakie? piękne
podkolanówki jakie? pasiaste

W obu związkach wyrazy występują w bierniku, liczby mnogiej, rodzaju niemęskoosobowym.
W związki zgody wchodzą rzeczowniki z przymiotnikami, zaimkami przymiotnymi, liczebnikami porządkowymi.

Związek zgody tworzą też czasowniki w formie osobowej, a więc pełniące funkcję orzeczenia z rzeczownikami w funkcji podmiotu. W naszym zdaniu będzie to: babcia co zrobiła? wydziergała. Zgodność dotyczy w tym wypadku liczby i rodzaju.

Ze związkiem rządu mamy do czynienia wtedy, gdy wyraz nadrzędny wymaga, aby wyraz podrzędny został użyty w odpowiedniej formie. Zmiana formy wyrazu nadrzędnego nie wpływa na zmianę formy wyrazu podrzędnego.

Związki rządu w naszym zdaniu to:

babcia czyja? Tereski
wydziergała co? podkolanówki

W pierwszym związku rzeczownik w mianowniku liczby pojedynczej łączy się z rzeczownikiem w bierniku liczby pojedynczej.
W drugim związku czasownik w 3 osobie liczby pojedynczej, rodzaju żeńskiego, czasu przeszłego łączy się z rzeczownikiem w bierniku liczby mnogiej, rodzaju niemęskoosobowego.

W związku przynależności człon podrzędny nie odmienia się. W naszym zdaniu mamy dwa związki przynależności:

wydziergała jak? szybko
wydziergała w jaki sposób? na szydełku.

Sprawdź, czy zapamiętałeś.
Określ jaki związek tworzą następujące wyrazy:

łatwy materiał,

Odpowiedź - związek zgody, oba wyrazy występują w tym samym przypadku, liczbie, rodzaju;

szybko zapamiętam,

Odpowiedź – związek przynależności, człon podrzędny „szybko” jest nieodmienny;

mam czas,
Odpowiedź – związek rządu, człon nadrzędny mam narzuca formę członowi podrzędnemu.