Ignacy Krasicki, "Świat zepsuty"

Poznasz największe występki ludzi oświecenia: rozpustę, anarchię, pijaństwo, hipokryzję, żądzę zysku. Dowiesz się, co to jest satyra.

Rozpusta, anarchia, pijaństwo, hipokryzja, żądza złota. Lista występków, które opisuje podmiot liryczny (czyli osoba, która wypowiada się w satyrze) jest długa. Utwór Krasickiego piętnuje je wszystkie zaciekle, jako przyczynę upadku ojczyzny. Zapraszam Cię czytelniku w świat ciemnych spraw oświecenia.

„Świat zepsuty”” zaczyna się od wojowniczego stwierdzenia, że skoro wolno szaleć młodzieży, seniorom mijać się z prawdą, wolno się żenić i rozwodzić, a nawet okradać ojczyznę, to podmiot liryczny uważa, że wolno mu także potępić te wszystkie występki. Następnie dodaje sobie animuszu bezpośrednim zwrotem, anaforą do satyry, gatunku literackiego, którego celem jest ośmieszenie i potępienie ukazanych zjawisk, obyczajów, stosunków społecznych, pokazanie ich w sposób karykaturalny. Zagrzewa się więc podmiot liryczny do boju na słowa. Zapowiada, że będzie opisywał wszystko zgodnie z prawdą i rzetelnie, choćby miał się tym narazić czytelnikom. W utworze pojawiają się kolejne bezpośrednie zwroty do cnoty i prawdy, wartości cenionych przez ojców i dziadów. Niestety obecne pokolenie nie bierze przykładu z przodków. Zamiast prostoty wybiera matactwa i pokrętne tłumaczenia. Dawna pobożność jest teraz wyśmiewana. „Wszędzie nierząd, rozpusta, występki szkaradne./Gdzieżeście, o matrony, święte i przykładne?/Gdzieżeście, ludzie prawi, przystojna młodzieży?” – pyta dramatycznie i retorycznie (czyli nie oczekując odpowiedzi) podmiot liryczny. I rysuje obraz powszechnej żądzy pieniędzy. Ludzie jak bezbożna tłuszcza z chciwości gromadzą dobra, aby potem lekkomyślnie je roztrwonić. Nie mają przy tym względów dla słabszych, wdów, sierot, dla bliskich i przyjaciół. Pieniądz zastąpił cnotę w ich systemie wartości. Zysk ma ważniejsze miejsce niż sprawiedliwość i autorytet władzy. Szereg przykładów potwierdza tezę o moralnym upadku świata: małżeństwa kojarzone ze względu na majątek, związki budowane w oparciu o lubieżność, składane są przysięgi, które nie będą dotrzymane, młodzież jest leniwa, nie chce się uczyć, powszechna jest obojętność a nawet wyśmiewanie rzeczy prostych i honorowych, a ponadto panują: kłamstwo, podłość, intrygi. Nie ogranicza się podmiot liryczny do wymieniania przejawów zepsucia. Widzi w nich przyczynę klęski wielu dawnych potęg. To przez upadek obyczajów, a nie pogańskie plemiona, zginęło Cesarstwo Rzymskie.

W ostatnim fragmencie satyry odnosi się do współczesności i apeluje o odnowę obyczajów, która może uratować ojczyznę. Pojawia się bezpośrednie nawiązanie do kazań sejmowych Piotra Skargi, motyw tonącego okrętu.

Satyra „Świat zepsuty” realizuje idee epoki i wpisuje się w nurt literatury dydaktycznej, która cel widziała w wychowaniu i kształtowaniu postaw obywatelskich. Utwór napisany jest bardzo sprawnie językowo. To trzynastozgłoskowiec ze średniówką, czyli stałym przedziałem intonacyjnym po 7 sylabie, z rymami sąsiadującymi, półtorazgłoskowymi. Przy ocenie tego tekstu kluczowe jest pytanie, kto był jego adresatem. Jeśli satyra została napisana dla osób podzielających poglądy Krasickiego, po to by integrować środowisko, utwór mógł zostać odebrany pozytywnie, chociaż idee powrotu do dawnych wartości, przy krytycznym podejściu Oświecenia do zastanego porządku i autorytetów nie są najszczęśliwiej dobrane. Jeśli celem satyry była zmiana postaw i zachowania obywateli Rzeczpospolitej, to Krasicki spotkał się pewnie z dramatyczną nieskutecznością swoich działań. Utwór ma bowiem bardzo niewielką wartość perswazyjną. Jeśli chcesz się dowiedzieć, dlaczego, odsłuchaj plik poświęcony argumentacji i przekonywaniu.

Sprawdź, czy zapamiętałeś. Wymień co najmniej 5 występków piętnowanych w Satyrze.

Odpowiedź: rozpusta, lubieżność, anarchia, pijaństwo, hipokryzja, żądza złota, bezbożność, łamanie przysięgi, kłamstwo, intrygi, wyśmiewanie cnoty, podłość….