Jan Andrzej Morsztyn, "Do trupa"

Dowiesz się, co to jest sonet, w jaki sposób poeci barokowi stosowali kontrast w tekstach. Poznasz przykład poezji dworskiej.

Przygotuj się na mocne wrażenia! Poeci w baroku wiedzą jak czytelnika zaskoczyć, zadziwić, wprawić w osłupienie. Bywają ekstrawaganccy i skłonni do przesady. Odważnie i z dużym poczuciem humoru stosują środki stylistyczne.

W sonecie „Do trupa” podmiot liryczny, czyli osoba, które wypowiada się w wierszu, widzi analogię pomiędzy swoją sytuacją, zakochanego, pałającego uczuciem mężczyzny, a sytuacją trupa i znajduje mnóstwo niekiedy makabrycznych podobieństw. Miłość i śmierć objawiają się w ten sam sposób. W pierwszej zwrotce mamy więc ciało śmiertelnie przeszyte strzałą, zbrukane krwią, leżące w otoczenie płonących świec i mężczyznę zranionego strzałą miłości (uwaga to przenośnia nawiązująca do antyku), którego pali wewnątrz płomień miłości (to też przenośnia).

Druga zwrotka jest jeszcze bardziej przerażająca. Twarz nieboszczyka zasłonięta jest czarnym, żałobnym suknem, jego ręce są związane. Podmiot liryczny twierdzi, że uczucie; sprawiło, iż nic poza nim nie jest w stanie zobaczyć, dostrzec, jest tylko miłość i ciemność. Czuje się zniewolony, rozum ma związany łańcuchami (przenośnia). W kolejnej zwrotce mamy milczącego, pozbawionego czucia, zimnego jak lud trupa i podmiot liryczny, który żali się na swój los, cierpi straszliwe męki w piekielnym upale. Tak wysoka jest temperatura jego uczuć. W ostatniej strofie podmiot liryczny dochodzi do wniosku, że sytuacja nieboszczyka jest komfortowa w porównaniu z jego sytuacją. Trup lada moment rozsypie się w popiół, on zaś kochanek, który płonie uczuciem sam stał się żywiołem, ogniem, więc nie może się rozsypać. Co za idealny barokowy paradoks!

I w tym miejscu młody czytelniku moglibyśmy rozważać tragizm kochanka, dla którego miłość okrutniejsza jest niż śmierć, gdyby nie kontekst historyczny i społeczny dla tego sonetu. Otóż utwór napisał dworak, zgodnie ze wszystkimi zasadami ówczesnej poezji dworskiej, której celem było bawić, zapewnić rozrywkę odbiorcy, zaskoczyć go zgrabnym paradoksem, niezwykłą metaforą, śmiałym porównaniem, wyszukanym epitetem, hiperbolą (czyli wyolbrzymieniem). Jeśli chcesz więc odczytać utwór zgodnie z intencją autora, ciesz się jego treścią, podziwiaj odwagę i sprawność językową poety, doszukuj się ukrytych znaczeń… jeśli dzięki temu miło spędzisz czas. Jan Andrzej Morsztyn wybrał dla swojego utworu kunsztowną formułę sonetu. Sonety zbudowane są z 14 wersów. 2 pierwsze zwrotki w wierszu liczą po 4 wersy, 2 ostatnie 3 wersy. W pierwszej zwrotce przedstawia temat utworu (śmierć i miłość), w kolejnych podmiot liryczny opisuje siebie w kontekście tematu. Ostatnia zwrotka zawiera refleksję. Wersy liczą po 11 sylab, poeta zastosował rymy żeńskie (półtorazgłoskowe). Forma sonetu ukształtowała się we Włoszech w XIII i XIV wieku.

Sprawdź, czy zapamiętałeś.
Wybierz właściwą odpowiedź. Sonet „Do trupa” jest przykładem poezji:
a. dworskiej
b. patriotycznej
c. sarmackiej

Odpowiedź poprawna pkt. „a”.